با این همه پرسش این است آیا سازمان مدیریت بحران باید در بحران کرونا ایفای نقش کند؟ اگر پاسخ مثبت است چرا چنین نکرده است؟ و مهم‌تر اینکه آیا این سازمان برای ایفای نقش بهتر در چنین بحران‌هایی نیاز به بازنگری و سازماندهی دوباره دارد؟
باید مداخله می‌کرد
مهدی زارع، استاد تمام پژوهشگاه زلزله‌شناسی در پاسخ به این پرسش به قدس می‌گوید: سازمان مدیریت بحران می‌تواند در بحران کرونا مداخله و ایفای نقش کند چون هر چیزی که به بحران تبدیل شود به این سازمان مربوط می‌شود. البته براساس قانون مدیریت بحران، این سازمان فقط باید به مدیریت حوادث و بلایای طبیعی بپردازد و سازمان پدافند غیرعامل هم باید حوادث و تهدیدهای انسان‌ساخت مثل اقدامات خرابکارانه و حملات تروریستی و... را مدیریت کند. اما براساس گزارش‌ها منشأ طبیعی یا غیرطبیعی ویروس کرونا هنوز مشخص نیست، بنابراین برمبنای استانداردها این بحران به سازمان مدیریت بحران مربوط است و می‌بایست در آن مداخله می‌کرد. چنان‌که سازمان مدیریت بحران آمریکا و حتی سازمان مدیریت بحران ترکیه از مرحله پیشگیری -رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی- تا انجام واکسیناسیون و حتی پس از آن که مرحله قرنطینه هوشمند نامیده می‌شود، در این ماجرا مداخله کرده‌اند.
البته در آمریکا مرکز بیماری‌های واگیر هم وجود دارد که سازمان مدیریت بحران این کشور کاملاً با آن همکاری می‌کند. بنابراین سازمان مدیریت بحران ایران هم می‌توانست با مرکز بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت وارد همکاری مستقیم شود به طوری که مرکز یاد شده مسئولیت تخصصی یا علمی بحران را به عهده بگیرد و سازمان مدیریت بحران هم عهده‌دار امور دیگر شود. اما اینکه چرا سازمان مدیریت بحران را وارد ماجرای بحران کرونا نکردند شاید به تسلط نداشتن یا موفق نبودن این سازمان در مدیریت بحران‌های پیش مثل زلزله سرپل ذهاب در سال ۹۶ و سیلاب‌های بهار سال ۹۸ برمی‌گردد. یعنی دولت وقتی دید سازمان یاد شده حتی در بحران‌هایی که کاملاً منشأ طبیعی دارند صرفاً کارکردی اداری دارد و از خود قابلیت تخصصی ارائه نمی‌دهد، ریسک نکرد و مانع ورود این سازمان به مدیریت کرونا شد.
زارع می‌افزاید: همه‌گیری ویروس کرونا فقط یک فوریت بهداشتی نیست بلکه می‌تواند به یک فاجعه بزرگ تبدیل شود، پس سازمان مدیریت بحران باید سازمان مدیریت همه بحران‌ها باشد، برای این منظور باید این سازمان دوباره سازماندهی شود تا بتواند به صورت حرفه‌ای تمام سوانح و بحران‌ها را مدیریت کند.
مشکل پایین بودن جایگاه و اعتبار
غلام رضا پور حیدری، رئیس انجمن علمی مدیریت بحران ایران هم به قدس می‌گوید: سازمان مدیریت بحران در مدیریت حوادث و بلایای طبیعی مانده است چه رسد به مدیریت بحران کرونا. این نهاد علاوه بر مشکل ساختاری و قانونی، مشکل پایین بودن جایگاه و اعتبار هم دارد. در واقع سازمان مدیریت بحران می‌بایست یک سازمان ملی می‌بود اما الان بخشی از وزارت کشور است و به همین دلیل در همین وزارتخانه محدود است در نتیجه خیلی آن را به رسمیت نمی‌شناسند؛ یعنی نه اختیار و نه کارکرد آنچنانی دارد. به عبارت دیگر هدفی که از این سازمان انتظار می‌رفت نه در قانون مدیریت بحران پیش‌بینی شده و نه ساختار این سازمان چنین کفایتی را دارد.
وی در تشریح مشکل قانونی سازمان مدیریت بحران، می‌گوید: جایگاهی که برای این سازمان دست‌کم در سطح معاون ریاست جمهوری پیش‌بینی شده بود در قانون مدیریت بحران لحاظ نشده است. سازمان مدیریت بحران در حال حاضر زیرمجموعه وزارت کشور است که این وزارتخانه هم مأموریت‌های مختلف و زیادی دارد که به طور طبیعی مدیریت بحران در اولویت چندمش هم قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین خود به خود این سازمان در گوشه‌ای قرار می‌گیرد و وقتی هم حادثه بزرگی در کشور رخ می‌دهد این قابلیت را ندارد که به خوبی آن را مدیریت کند؛ از این رو جایگاه آن باید ارتقا یابد و دست‌کم در سطح عضویت در کابینه قرار گیرد.
این سازمان در مدیریت بحران کاره‌ای نیست
کیومرث محمدپور، مدیر کل پیشین دفتر هماهنگی نیروهای مسلح سازمان مدیریت بحران کشور هم با اشاره به اینکه سازمان مدیریت بحران هیچ نقشی در مدیریت بحران کرونا ندارد، به قدس می‌گوید: سازمان مدیریت بحران همان‌گونه که در اساس‌نامه‌اش آمده فقط در زمینه حوادث غیرمترقبه طبیعی مثل سیل و زلزله فعالیت می‌کند و در بحث سیاست‌گذاری و مدیریت بحران کرونا عملاً کاره‌ای نیست.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا سازمان مدیریت بحران الزاماً نباید در مدیریت کرونا نقش داشته باشد، می‌گوید: صرف‌نظر از نگاه قانونی، سازمان مدیریت بحران بسیار ضعیف است و توانایی مدیریت بحران کرونا را ندارد. با وجود این فقط در یک حالت می‌تواند در بحران کرونا ایفای نقش کند و آن اینکه وزیر کشور ریاست سازمان مدیریت بحران را به عنوان جانشین قرارگاه مقابله با کرونا منصوب کند که عملاً این اتفاق نیفتاده است.
شاید سطح سازمان مدیریت بحران ارتقا یابد
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور هم با بیان اینکه قانون تعریف مشخصی از مدیریت بحران دارد، تصریح می‌کند: یعنی براساس قانون، «ارتقای توانمندی جامعه در امور پیش‌بینی و پیشگیری، کاهش خطر و آسیب‌پذیری، پاسخ مؤثر در برابر مخاطرات طبیعی، حوادث و بحران‌ها، تأمین ایمنی، تقویت تاب‌آوری با ایجاد مدیریت یکپارچه در سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، ایجاد هماهنگی و انسجام در زمینه‌های اجرایی و پژوهشی، اطلاع‌رسانی متمرکز، ساماندهی و بازسازی مناطق آسیب دیده و...» به عنوان هدف این سازمان مطرح شده است.
علی بختیاری می‌گوید: همه‌گیری کرونا در سطح ستاد ملی و با ریاست رئیس جمهور مدیریت می‌شود و وزارت کشور هم برای این منظور ستاد مقابله با کرونا تشکیل داده و معاونت امنیتی این وزارتخانه هم از طریق کمیته انتظامی انجام امور را پیش می‌برد. ضمن اینکه بحث تخصصی کرونا هم از سوی وزارت بهداشت پیگیری می‌شود. بنابراین فقط دبیر برخی از ستادها آن‌هم در سطح استان از مدیران ادارات کل سازمان مدیریت بحران هستند که اقداماتی از سوی این ادارات انجام می‌شود.
وی در خصوص ضرورت ارتقای جایگاه سازمان مدیریت بحران هم می‌گوید: این موضوع در کشور طرفداران و مخالفانی دارد. به باور عده‌ای از کارشناسان با توجه به اهمیت موضوع، جایگاه مدیریت بحران در کشور باید در حد معاونت ریاست جمهوری و یا دست‌کم در سطح وزارتخانه باشد. اما به هرحال براساس آنچه از سوی دولت ارائه شده و به تصویب مجلس رسیده و تبدیل به قانون شده فعلاً زیر مجموعه وزارت کشور است. اما باید به مقوله مدیریت بحران بیش از این‌ها اهمیت داده شود. البته شاید در آینده سطح آن تغییر پیدا کند و ارتقا یابد.
نظر شما